داروها و نوشیدنی‌ها
مقدمه: نوشیدنی‌ها، عامل پنهان در تاثیر داروها
آیا تا به حال هنگام مصرف دارو به این فکر کرده‌اید که همراه آن چه چیزی بنوشید؟ بسیاری از ما داروها را بی‌توجه به نوشیدنی همراه آن مصرف می‌کنیم، درحالی‌که همین انتخاب ساده می‌تواند تفاوتی چشمگیر در اثربخشی یا حتی سمی‌شدن دارو ایجاد کند. برخی نوشیدنی‌ها قدرت دارو را افزایش می‌دهند و جذب آن را بهبود می‌بخشند، درحالی‌که برخی دیگر ممکن است اثر آن را خنثی کرده یا حتی خطرات جدی برای سلامت ایجاد کنند. تصور کنید که آنتی‌بیوتیک تجویز شده توسط پزشک را با یک لیوان چای داغ می‌خورید، غافل از اینکه این کار ممکن است تاثیر دارو را تا حد زیادی کاهش دهد. یا مثلا داروی فشار خون خود را با آب‌میوه‌ای مانند گریپ‌فروت مصرف می‌کنید، بدون اینکه بدانید این ترکیب می‌تواند فشار خون شما را بیش از حد پایین بیاورد و باعث عوارض جدی شود. در این مقاله، ابتدا بررسی می‌کنیم که چه نوشیدنی‌هایی می‌توانند جذب و اثرگذاری داروها را افزایش دهند و سپس به نوشیدنی‌هایی می‌پردازیم که می‌توانند داروها را بی‌اثر یا حتی خطرناک کنند. با دانستن این نکات، می‌توانید داروهای خود را به شکل بهتری مصرف کنید و از عوارض ناخواسته جلوگیری کنید.
نوشیدنی‌هایی که جذب و اثرگذاری داروها را تقویت می‌کنند
1- آب: بهترین همراه همیشگی داروها
آب معمولی بهترین و ایمن‌ترین نوشیدنی برای مصرف داروها است. بسیاری از داروها برای حل شدن و جذب در دستگاه گوارش به مقدار کافی آب نیاز دارند. مصرف دارو با آب باعث می‌شود که:
- دارو سریع‌تر حل شود و به جریان خون برسد؛
- از تحریک معده و بروز عوارض گوارشی جلوگیری شود؛
- خطر چسبیدن دارو به دیواره مری کاهش یابد، به‌ویژه در مورد داروهای قرصی و کپسولی.
نکات مهم درباره مصرف دارو با آب:
- همیشه یک لیوان پر (حداقل ۲۰۰ میلی‌لیتر) آب همراه دارو بنوشید.
- از نوشیدن آب خیلی سرد یا خیلی داغ هنگام مصرف دارو خودداری کنید، زیرا ممکن است بر سرعت حل شدن دارو تاثیر بگذارد.
- برخی داروها (مانند داروهای کاهنده فشار خون) ممکن است باعث از دست دادن آب بدن شوند، بنابراین در طول روز مقدار کافی آب بنوشید.
2- شیر: مفید یا مضر؟
شیر یک نوشیدنی مغذی است، اما تاثیر آن بر داروها بستگی به نوع دارو دارد. در برخی موارد، شیر می‌تواند به جذب بهتر دارو کمک کند، اما در مواردی دیگر ممکن است جذب دارو را مختل کند. اگر دارویی دارید که جذب آن با شیر مختل می‌شود، حداقل ۲ ساعت قبل یا بعد از مصرف دارو از خوردن شیر خودداری کنید.
داروهایی که شیر جذب آنها را افزایش می‌دهد:
- برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، که مصرف آنها با شیر می‌تواند از تحریک معده جلوگیری کند.
- برخی داروهای ضدافسردگی، که مصرف آنها با شیر می‌تواند جذب را بهبود ببخشد.
داروهایی که شیر جذب آنها را کاهش می‌دهد:
- کلسیم موجود در شیر می‌تواند با آنتی‌بیوتیک‌های خانواده تتراسایکلین و سیپروفلوکساسین ترکیب شده و مانع جذب آنها در روده شود.
- مصرف هم‌زمان برخی داروهای تیروئیدی با شیر ممکن است اثرگذاری آنها را کاهش دهد.
3- آب‌میوه‌های طبیعی: تقویت‌کننده یا مخرب؟
آب‌میوه‌های طبیعی، بسته به نوع آنها، می‌توانند اثر داروها را تقویت یا مختل کنند. برخی از آنها حاوی ویتامین C، فلاونوئیدها و مواد معدنی‌ای هستند که می‌توانند در متابولیسم دارو تاثیر بگذارند.
مواردی که آب‌میوه‌ها جذب دارو را بهبود می‌بخشند:
- آب پرتقال می‌تواند به جذب بهتر آهن کمک کند و اثر برخی داروهای تقویتی را افزایش دهد.
- آب انار سرشار از آنتی‌اکسیدان است و در برخی موارد می‌تواند به کاهش التهاب و افزایش اثر داروهای ضدالتهاب کمک کند.
آب‌میوه‌هایی که باید با احتیاط مصرف شوند را در ادامه ذکر خواهم کرد.
نوشیدنی‌هایی که اثر داروها را کاهش داده یا آنها را سمی می‌کنند
1- قهوه و چای داغ: تداخل با داروهای آهن، تیروئید و آرام‌بخش‌ها
قهوه و چای از رایج‌ترین نوشیدنی‌های روزانه هستند، اما مصرف آنها همراه با برخی داروها می‌تواند اثر درمانی را کاهش دهد یا باعث ایجاد عوارض جانبی شود. اگر روزانه قرص آهن مصرف می‌کنید، بهتر است حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از آن، چای یا قهوه ننوشید.
تداخلات رایج:
- ترکیبات موجود در قهوه و چای (تانن‌ها) می‌توانند با آهن موجود در مکمل‌های آهن ترکیب شده و جذب آن را تا 50% کاهش دهند. این موضوع برای افرادی که دچار کم‌خونی هستند، اهمیت زیادی دارد.
- مصرف چای و قهوه داغ بلافاصله بعد از داروهای تیروئید مانند لووتیروکسین می‌تواند جذب آن را کاهش دهد. بهتر است این داروها با آب و با فاصله از قهوه یا چای مصرف شوند.
- کافئین موجود در قهوه و چای تاثیرات داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور را کاهش داده و باعث کاهش کیفیت خواب می‌شود.
2- نوشابه‌های گازدار: کاهش جذب داروهای معده و استخوان
نوشابه‌های گازدار حاوی اسید فسفریک و مقادیر زیادی قند هستند که می‌توانند بر جذب برخی داروها تاثیر بگذارند.
تداخلات رایج:
- نوشابه‌های گازدار اسیدیته معده را تغییر داده و می‌توانند اثر داروهای ضداسید معده (مانند امپرازول و رانیتیدین) را کاهش دهند.
- نوشابه‌های گازدار حاوی فسفات بالا هستند که می‌تواند باعث کاهش جذب کلسیم و ضعیف شدن اثر داروهای تقویت‌کننده و داروهای پوکی استخوان (مانند آلندرونات) شود.
- قند بالای نوشابه‌ها می‌تواند سطح قند خون را نوسان دهد و اثر داروهای کنترل قند خون و دیابت را مختل کند.
3- الکل (مشروب): خطرناک‌ترین تداخل با داروهای خواب‌آور، ضدافسردگی و فشار خون
الکل یکی از پرخطرترین نوشیدنی‌ها در ترکیب با داروهاست، زیرا می‌تواند اثر برخی داروها را افزایش یا کاهش دهد و باعث ایجاد عوارض جدی شود.
تداخلات رایج:
- ترکیب داروهای خواب‌آور و آرام‌بخش (مانند دیازپام و آلپرازولام) با الکل می‌تواند باعث خواب‌آلودگی شدید، کاهش سطح هوشیاری و حتی مشکلات تنفسی شود.
- الکل می‌تواند اثر داروهای ضدافسردگی را تغییر داده و خطر افسردگی و افکار خودکشی را افزایش دهد.
- مصرف الکل همراه داروهای کاهش فشار خون می‌تواند باعث افت شدید فشار خون، سرگیجه و حتی غش شود.
4- آب گریپ‌فروت: افزایش خطر عوارض داروهای قلبی و ضدکلسترول
آب گریپ‌فروت یکی از معروف‌ترین نوشیدنی‌هایی است که می‌تواند متابولیسم برخی داروها را تغییر دهد و باعث افزایش بیش از حد غلظت آنها در خون شود.
تداخلات رایج:
- نوشیدن آب گریپ‌فروت می‌تواند باعث افزایش سطح داروهای کاهش کلسترول (استاتین‌ها مانند آتورواستاتین و سیمواستاتین) در خون شده و خطر عوارضی مانند درد عضلانی و آسیب کبدی را افزایش دهد.
- این نوشیدنی می‌تواند اثر برخی داروهای قلبی را چندین برابر کرده و باعث افت ناگهانی فشار خون شود.
5- آب زغال‌اخته: افزایش خطر خونریزی در بیماران مصرف‌کننده داروهای رقیق‌کننده خون
زغال‌اخته حاوی ترکیباتی است که می‌توانند با برخی داروها تداخل داشته باشند، به‌ویژه داروهایی که بر انعقاد خون تاثیر می‌گذارند.
تداخلات رایج:
- مصرف زیاد آب زغال‌اخته می‌تواند اثر داروهای رقیق‌کننده خون (مانند وارفارین) را افزایش دهد و خطر خونریزی داخلی را بیشتر کند.
سخن آخر
مصرف دارو، فراتر از بلعیدن یک قرص است. شیوه و شرایط مصرف دارو می‌تواند تاثیر مستقیم بر اثربخشی آن داشته باشد. گاهی یک انتخاب نادرست می‌تواند دارو را بی‌اثر کند یا حتی عوارض خطرناکی ایجاد نماید. برای مصرف داروها، همیشه از منابع معتبر اطلاعات بگیرید، راهنمایی‌های پزشک و داروساز را جدی بگیرید و هیچ‌گاه تاثیر نوشیدنی‌های روزمره را بر سلامت خود دست‌کم نگیرید.
منابع
Alcohol and Medication Interactions
Should you mix coffee and medicine?
Drug interactions with foods and drinks
Food–Drug Interactions with Fruit Juices
