ضربان قلب پایین خطرناک
ضربان قلب پایین خطرناک چند است؟
ضربان قلب پایین، یا به اصطلاح پزشکی برادی‌کاردی (Bradycardia)، به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن ضربان قلب فرد کمتر از حد معمول است. ضربان قلب در حالت طبیعی برای یک فرد بالغ سالم، معمولا بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه در حالت استراحت است. اگر ضربان قلب کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه باشد، این وضعیت به عنوان برادی‌کاردی تشخیص داده می‌شود. با این حال، داشتن ضربان قلب پایین همیشه به معنای وجود یک مشکل نیست؛ ورزشکاران حرفه‌ای یا افراد با سطح آمادگی جسمانی بالا اغلب ضربان قلب کمتری دارند. در این مقاله به بررسی ضربان قلب پایین، خطرات و عوارض احتمالی آن، علل و عوامل تاثیرگذار بر آن، و روش‌های تشخیص و درمان برادی‌کاردی خواهم پرداخت.
علل برادی‌کاردی چیست؟
1- علل فیزیولوژیکی (طبیعی)
- ورزشکاری: در ورزشکاران حرفه‌ای یا افرادی که تمرینات هوازی منظم دارند، قلب به مرور قوی‌تر شده و کارایی بیشتری پیدا می‌کند. این امر باعث می‌شود ضربان قلب در حالت استراحت به طور طبیعی کاهش یابد بدون اینکه مشکلی ایجاد شود.
- خواب: در طول خواب، فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک افزایش می‌یابد و به طور طبیعی ضربان قلب کاهش پیدا می‌کند.
- سن: با افزایش سن، عملکرد قلب ممکن است به طور طبیعی کندتر شود. این امر معمولاً بخشی از فرآیند پیری است و می‌تواند منجر به برادی‌کاردی شود.
2- علل پاتولوژیکی (بیماری‌زا)
- اختلالات الکتریکی قلب: ناهنجاری‌های در سیستم الکتریکی قلب (مانند بلوک قلبی یا مشکل در گره سینوسی) ممکن است باعث کندی در ضربان قلب شوند. این اختلالات مانع از ارسال صحیح سیگنال‌های الکتریکی به عضلات قلب می‌شوند.
- بیماری‌های قلبی: برخی بیماری‌های قلبی مانند نارسایی قلبی، التهاب عضله قلب، یا بیماری‌های دریچه‌ای می‌توانند باعث برادی‌کاردی شوند. این بیماری‌ها عملکرد پمپاژ قلب را تحت تاثیر قرار داده و موجب کاهش ضربان قلب می‌شوند.
- کم‌کاری تیروئید: تیروئید نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارد. کاهش فعالیت تیروئید می‌تواند منجر به کاهش ضربان قلب شود.
- عدم تعادل الکترولیت‌ها: الکترولیت‌هایی مانند پتاسیم و کلسیم نقش حیاتی در عملکرد قلب دارند. ناهنجاری در سطح این الکترولیت‌ها می‌تواند ضربان قلب را کاهش دهد.
- عفونت‌ها و بیماری‌های التهابی: عفونت‌های شدید یا بیماری‌های التهابی مانند تب روماتیسمی می‌توانند بر عملکرد قلب تاثیر بگذارند و موجب کندی ضربان شوند.
- داروها: برخی داروها مانند بتابلوکرها، داروهای ضدآریتمی، یا داروهای مورد استفاده برای فشار خون بالا می‌توانند برادی‌کاردی ایجاد کنند.
- آپنه خواب: اختلالات تنفسی مانند آپنه خواب می‌توانند باعث نوسانات ضربان قلب و در برخی موارد برادی‌کاردی شوند.
علائم برادی‌کاردی
برادی‌کاردی همیشه علائم ندارد و ممکن است در برخی افراد هیچ نشانه‌ای ایجاد نکند. اما اگر کاهش ضربان قلب به حدی برسد که باعث کاهش جریان خون به اعضای بدن شود، علائم زیر ممکن است مشاهده شوند:
- تنگی نفس
- تپش قلب نامنظم
- خستگی مفرط یا ضعف
- درد یا ناراحتی در قفسه سینه
- کاهش تحمل فعالیت‌های بدنی
- سرگیجه یا احساس سبکی سر
- اختلال در تمرکز یا مشکل در حافظه
- غش کردن (سنکوپ) یا نزدیک به غش
در برخی موارد برادی‌کاردی بدون علامت است و تنها از طریق آزمایش‌های پزشکی تشخیص داده می‌شود.
عوارض برادی‌کاردی چیست؟
در صورت عدم درمان، برادی‌کاردی شدید می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند. این عوارض شامل موارد زیر می‌شود:
1- خستگی و ضعف عمومی
کاهش تعداد ضربان قلب باعث کاهش جریان خون به عضلات و اندام‌ها می‌شود و در نتیجه فرد ممکن است احساس خستگی و ضعف کند.
2- سرگیجه و گیجی
به دلیل کاهش جریان خون به مغز، افراد مبتلا به برادی‌کاردی ممکن است احساس سرگیجه، سبکی سر، یا حتی گیجی داشته باشند.
3- غش یا سنکوپ
کاهش شدید جریان خون به مغز ممکن است منجر به غش یا از دست دادن هوشیاری شود.
4- تنگی نفس
در برخی موارد، برادی‌کاردی می‌تواند باعث شود که بدن نتواند به‌درستی به نیازهای اکسیژن پاسخ دهد، که منجر به تنگی نفس یا احساس نیاز به تنفس عمیق می‌شود.
5- درد قفسه سینه
افرادی که دچار برادی‌کاردی هستند ممکن است درد یا فشار در قفسه سینه احساس کنند، به خصوص در هنگام فعالیت بدنی.
6- مشکلات تمرکز و حافظه
کاهش اکسیژن‌رسانی به مغز می‌تواند باعث مشکلاتی در تمرکز و حافظه کوتاه‌مدت شود.
7- نارسایی قلبی
در موارد شدیدتر، برادی‌کاردی می‌تواند به نارسایی قلبی منجر شود، که در آن قلب نمی‌تواند به طور موثر خون را پمپ کند.
8- ایست قلبی
در موارد نادر و حاد، برادی‌کاردی می‌تواند منجر به ایست قلبی و نیاز به احیای فوری شود.
9- فشار خون پایین
به دلیل کاهش توانایی قلب در پمپ کردن خون، برادی‌کاردی ممکن است باعث افت فشار خون شود که می‌تواند باعث سرگیجه و خستگی بیشتر گردد.
برادی‌کاردی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص برادی‌کاردی نیاز به ارزیابی دقیق توسط پزشک دارد. روش‌های زیر به طور معمول برای تشخیص این وضعیت استفاده می‌شوند:
1- بررسی تاریخچه پزشکی
پزشک با سوالاتی در مورد علائم بیمار، سابقه پزشکی شخصی و خانوادگی و داروهای مصرفی شروع می‌کند. اطلاعاتی مانند سابقه بیماری‌های قلبی، مصرف داروهایی که ضربان قلب را کاهش می‌دهند (مثل بتا بلوکرها یا داروهای ضد افسردگی)، یا شرایطی که ممکن است باعث برادی‌کاردی شوند، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
2- معاینه فیزیکی
- ضربان قلب: پزشک با استفاده از استتوسکوپ ضربان قلب بیمار را گوش می‌دهد و تعداد ضربان را شمارش می‌کند.
- اندازه‌گیری فشار خون: بررسی فشار خون برای ارزیابی وضعیت کلی قلب و عروق ضروری است.
3- الکتروکاردیوگرام (ECG)
اصلی‌ترین ابزار تشخیص برادی‌کاردی است. ECG فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند و مشخص می‌کند که آیا ضربان قلب پایین است یا ریتم قلبی غیرطبیعی وجود دارد. در مواردی که برادی‌کاردی متناوب باشد، ECG ممکن است در لحظه نتواند کاهش ضربان قلب را نشان دهد.
4- مانیتور هولتر
ثبت ۲۴ تا ۴۸ ساعته ضربان قلب: اگر برادی‌کاردی در هنگام انجام ECG مشاهده نشود، پزشک ممکن است از مانیتور هولتر استفاده کند. این دستگاه کوچک به بیمار وصل می‌شود و به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت ضربان قلب را به طور مداوم ثبت می‌کند. این روش به تشخیص ریتم‌های نامنظم قلب که ممکن است متناوب باشند کمک می‌کند.
5- تست استرس یا تست ورزش
این تست برای مشاهده واکنش قلب به فعالیت بدنی است. بیمار روی تردمیل یا دوچرخه ثابت ورزش می‌کند و ECG در حین ورزش گرفته می‌شود. اگر ضربان قلب به اندازه کافی با ورزش افزایش نیابد، می‌تواند نشانه برادی‌کاردی باشد.
6- مانیتورینگ رویدادها
اگر برادی‌کاردی به ندرت اتفاق بیفتد، پزشک ممکن است از یک مانیتور رویداد استفاده کند. این دستگاه کوچکتر از هولتر است و بیمار آن را برای مدت طولانی‌تری (چندین هفته) می‌پوشد و هر زمانی که علائم برادی‌کاردی را تجربه کند، دستگاه را فعال می‌کند تا اطلاعات قلب ثبت شود.
7- تست میز شیب
این تست برای بیمارانی که علائم سرگیجه یا غش دارند و پزشک به مشکلات ریتم قلب شک دارد، انجام می‌شود. بیمار روی میز مخصوصی قرار می‌گیرد که به تدریج از حالت افقی به حالت عمودی تغییر وضعیت می‌دهد، و واکنش قلب و فشار خون بررسی می‌شود.
8- اکوکاردیوگرافی
این روش با استفاده از امواج صوتی تصاویری از ساختار قلب و نحوه عملکرد آن ارائه می‌دهد. این تست به پزشک کمک می‌کند تا مشکلات ساختاری قلب مانند نارسایی دریچه‌ها یا عضلات قلب که ممکن است باعث برادی‌کاردی شوند را بررسی کند.
تشخیص صحیح برادی‌کاردی برای تعیین علت اصلی آن و شروع درمان مناسب ضروری است. در صورتی که برادی‌کاردی با علائمی مانند سرگیجه، ضعف، یا غش همراه باشد، نیاز به مداخلات درمانی فوری دارد.
چگونه از برادی‌کاردی پیشگیری کنیم؟
پیشگیری از برادی‌کاردی به رعایت نکات زیر بستگی دارد:
- حفظ سلامت قلب: ورزش منظم، تغذیه سالم و پرهیز از مصرف دخانیات می‌تواند به حفظ سلامت قلب کمک کند.
- کنترل بیماری‌های زمینه‌ای: کنترل فشار خون، دیابت و دیگر بیماری‌های متابولیکی می‌تواند خطر برادی‌کاردی را کاهش دهد.
- پیگیری داروها: بیمارانی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند که می‌تواند ضربان قلب را تحت تاثیر قرار دهد، باید به طور منظم با پزشک خود مشورت کنند.
سخن آخر
در نهایت، ضربان قلب پایین یا برادی‌کاردی بسته به شرایط فرد می‌تواند متفاوت ارزیابی شود. برای برخی افراد، به‌ویژه ورزشکاران یا کسانی که در شرایط بدنی خوبی قرار دارند، ضربان قلب کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌تواند طبیعی و نشانه‌ای از سلامت قلب باشد. اما در سایرین، به‌خصوص در افرادی که علائمی همچون سرگیجه، ضعف، تنگی نفس، یا غش را تجربه می‌کنند، ضربان قلب پایین می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات جدی در عملکرد قلب باشد. در این موارد، ضربان قلب زیر ۴۰ تا ۵۰ ضربه در دقیقه اغلب به عنوان یک وضعیت خطرناک تلقی می‌شود که نیاز به بررسی و مداخله فوری دارد. انجام آزمایش‌های تشخیصی دقیق و پیگیری مداوم، برای تشخیص علت و تعیین بهترین روش درمان ضروری است تا از عوارض احتمالی جلوگیری شده و سلامت قلب بیمار حفظ شود.
منابع
