شبی را تصور کنید که چراغ‌ها خاموش‌اند، سکوتی بلند در خانه است، همه‌چیز آرام است؛ جز قلب شما! یک‌باره از خواب می‌پرید و حس می‌کنید سینه‌تان مثل درام یک گروه موسیقی راک کوبیده میشود. دستتان را روی قلب می‌گذارید و با خود می‌گویید: «یعنی الان سکته می‌کنم؟». همین لحظه است که ترس به جانتان می‌افتد؛ ترسی که شاید خیلی‌ها آن را تجربه کرده‌اند اما کمتر کسی درباره‌اش حرف می‌زند. واقعا چرا قلب آدمی باید نیمه‌شب، درست وقتی که همه‌چیز آرام است، به تپش بیفتد؟
فهرست مطالب
علت‌های شایع تپش قلب در خواب
تپش قلب در خواب موضوعی شایع است و برخلاف تصور، همیشه نشانه‌ی بیماری جدی قلبی نیست. اما نادیده گرفتن آن هم کار عاقلانه‌ای نیست. در ادامه با دلایل این پدیده آشنا می‌شویم:
1- اضطراب و استرس پنهان
ذهن ما حتی در خواب هم گاهی دست از کار نمی‌کشد. استرس‌های روزانه، نگرانی‌های شغلی یا حتی کابوس‌ها می‌توانند شبانه باعث تحریک سیستم عصبی شوند و قلب را به ضربان سریع‌تر بیندازند.
2- شام سنگین و پرچرب
یک دیزی سنگین یا بشقاب پر از چلوکباب درست قبل خواب، می‌تواند دستگاه گوارش را به کار بیش از حد وادار کند. این کار فشار روی قلب می‌گذارد و نتیجه‌اش تپش شبانه است.
3- مصرف کافئین و محرک‌ها
چای پررنگ عصرانه، قهوه، نوشابه‌های انرژی‌زا یا حتی برخی داروها، محرک سیستم عصبی هستند. وقتی شب سر روی بالش می‌گذارید، اثر این مواد تازه خودش را نشان می‌دهد.
4- مشکلات تیروئید و هورمونی
پرکاری تیروئید یا اختلالات هورمونی می‌تواند باعث ضربان‌های تند و ناگهانی قلب در طول شب شود.
5- آریتمی‌ها و بیماری‌های قلبی پنهان
گاهی اوقات تپش قلب شبانه به‌دلیل اختلال در سیستم الکتریکی قلب (آریتمی) است. این نوع تپش، نیازمند بررسی جدی توسط متخصص قلب است.
6- آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
یکی از دلایل مهم و کمتر شناخته‌شده، قطع و وصل شدن تنفس در خواب است. وقتی اکسیژن خون افت می‌کند، قلب ناچار میشود با سرعت بیشتری کار کند.
7- کمبود مواد معدنی و کم‌خونی
کمبود آهن، منیزیم یا پتاسیم می‌تواند توازن الکتریکی قلب را بر هم بزند و موجب تپش قلب در خواب شود.
8- داروها و محرک‌های خاص
برخی داروها، مثل داروهای لاغری یا داروهای ضداحتقان بینی، شب‌ها قلب را بیش‌فعال می‌کنند.
چه وقت باید نگران شویم؟
تپش قلب در خواب همیشه خطرناک نیست. اما گاهی این علامت می‌تواند زنگ خطری جدی باشد. تفاوت بین یک تپش گذرا و یک وضعیت هشداردهنده بسیار مهم است.
تپش قلب گذرا:
- به‌ندرت رخ می‌دهد؛
- بدون علائم دیگر است؛
- کوتاه‌مدت است (چند ثانیه تا چند دقیقه)؛
- معمولا بعد از خوردن غذای سنگین یا مصرف کافئین اتفاق می‌افتد.
تپش قلب همراه با علائم خطر:
اگر تپش قلب با هر یک از نشانه‌های زیر همراه باشد، باید سریع به پزشک مراجعه کنید:
- تعریق سرد و ناگهانی؛
- درد یا فشار در قفسه سینه؛
- غش یا از دست دادن هوشیاری؛
- سرگیجه یا سیاهی رفتن چشم‌ها؛
- تنگی نفس شدید یا احساس خفگی.
این علائم می‌توانند نشانه بیماری‌های جدی قلبی، آریتمی‌های خطرناک یا حتی حمله قلبی باشند.
روش‌های تشخیص علت تپش قلب شبانه
تشخیص درست، کلید درمان مؤثر است. تپش قلب در خواب علت‌های متعددی دارد و فقط با حدس و گمان نمی‌توان ریشه آن را پیدا کرد. پزشکان برای شناسایی دلیل اصلی از ابزارها و آزمایش‌های گوناگون کمک می‌گیرند:
- نوار قلب (ECG): یک تست ساده و سریع برای بررسی ریتم و فعالیت الکتریکی قلب.
- هولتر مانیتورینگ ۲۴ تا ۴۸ ساعته: دستگاه کوچکی که ریتم قلب شما را در طول شبانه‌روز ثبت می‌کند؛ مخصوصا وقتی تپش‌ها گهگاهی رخ می‌دهند.
- آزمایش خون: بررسی وضعیت تیروئید، سطح هموگلوبین و الکترولیت‌ها (پتاسیم، سدیم، منیزیم) برای یافتن عوامل زمینه‌ای.
- اکو قلب: تصویربرداری دقیق از ساختار و عملکرد قلب.
- تست خواب: در صورت شک به آپنه خواب، این تست میزان اکسیژن خون، کیفیت خواب و وقفه‌های تنفسی را بررسی می‌کند.
راهکارهای ساده برای کاهش تپش قلب در خواب
تپش قلب شبانه همیشه به معنی بیماری نیست. خیلی وقت‌ها با تغییر چند عادت کوچک می‌توان تا حد زیادی جلوی این اتفاق را گرفت.
1- مدیریت وعده شام
- ساده و سبک بخورید: شام را به جای دیزی یا پلو سنگین، با سوپ سبزیجات، خوراک مرغ سبک یا یک سالاد پروتئینی جایگزین کنید.
- زمان شام مهم است: حداقل ۳ ساعت قبل از خواب شام بخورید تا معده فرصت هضم پیدا کند. خوابیدن با معده سنگین، قلب را ناخواسته به کار اضافه وادار می‌کند.
- حجم کمتر، دفعات بیشتر: اگر خیلی گرسنه هستید، شام را سبک کنید و کمی میان‌وعده سالم مثل میوه یا مغزها بعدا بخورید.
2- کنترل مصرف کافئین و محرک‌ها
- چای پررنگ، قهوه یا نوشابه انرژی‌زا را بعد از ساعت ۶ عصر کنار بگذارید.
- اگر عادت دارید شب‌ها چای بنوشید، بهتر است از دمنوش‌های آرامش‌بخش مثل بابونه یا گل‌گاوزبان (به مقدار کم و تحت نظر پزشک در صورت مصرف دارو) استفاده کنید.
3- بهداشت خواب
- محیط آرام و تاریک: موبایل و تلویزیون را نیم ساعت قبل خواب خاموش کنید. نور آبی صفحه‌نمایش می‌تواند سیستم عصبی را تحریک کند.
- اتاق خنک: دمای ۱۸ تا ۲۲ درجه برای خواب ایده‌آل است. اتاق گرم می‌تواند هم خواب را خراب کند و هم باعث افزایش ضربان شود.
- ثبات در ساعت خواب: هر شب تقریبا در یک ساعت مشخص بخوابید تا بدن ریتم طبیعی پیدا کند.
4- آرام‌سازی قبل خواب
- چند دقیقه تنفس عمیق (دم ۴ ثانیه، حبس ۴ ثانیه، بازدم ۴ ثانیه) می‌تواند ضربان قلب را پایین بیاورد.
- یک پیاده‌روی کوتاه بعد شام به آرام شدن بدن کمک می‌کند.
- نوشتن نگرانی‌ها قبل از خواب در یک دفترچه، نوعی تخلیه هیجانی است و ذهن را سبک و قلب را آرام می‌کند.
5- پرهیز از مصرف سیگار و الکل
این دو ماده نه تنها ضربان قلب را افزایش می‌دهند، بلکه کیفیت خواب را هم پایین می‌آورند.
باورهای غلط درباره تپش قلب در خواب
خیلی از بیماران وقتی درباره تپش قلب شبانه حرف می‌زنند، باورهایی دارند که می‌تواند خطرناک باشد. بیایید چند مورد رایج را روشن کنیم:
- تپش قلب فقط از استرس است، پس جدی نیست.
درست است که استرس یکی از دلایل شایع است، اما همیشه دلیل اصلی نیست. آریتمی‌ها، آپنه خواب یا مشکلات تیروئید هم می‌توانند عامل باشند. نادیده گرفتن این علامت، ممکن است باعث تأخیر در تشخیص بیماری جدی شود.
- با عرقیات گیاهی همه‌چیز درست میشود.
عرقیات سنتی مثل بیدمشک یا بهارنارنج شاید آرامش‌بخش باشند، اما درمان ریشه‌ای نیستند. اگر علت تپش قلب یک اختلال جدی مثل پرکاری تیروئید یا آریتمی باشد، مصرف گیاهان دارویی تنها علامت را می‌پوشاند و درمان را به تعویق می‌اندازد.
- اگر در طول روز مشکلی ندارم، پس قلبم سالم است.
برخی مشکلات قلبی (مثل آریتمی‌های شبانه یا آپنه خواب) فقط در زمان خواب بروز می‌کنند. نبود علامت در روز، تضمین سلامت قلب نیست.
- چون جوان هستم، پس تپش قلب شبانه بی‌خطر است.
سن پایین مانع بروز مشکلات قلبی نمی‌شود. حتی جوان‌ها هم ممکن است به دلیل کم‌خونی، مشکلات تیروئید یا اختلالات ریتم قلب دچار تپش شبانه شوند.
سخن آخر
تپش قلب در خواب می‌تواند از یک موضوع ساده و گذرا تا نشانه‌ای جدی از بیماری قلبی متغیر باشد. گاهی فقط یادآوری یک روز پر استرس است، و گاهی می‌تواند هشداری از قلب باشد که نیاز به بررسی دقیق دارد. در این مسیر، بهترین تصمیم این است که کار تشخیص و پیگیری را به دست متخصص بسپارید. همراهی با پزشک قلب، یعنی انتخاب امن‌ترین و علمی‌ترین راه برای آرامش قلب و خیال شما. در مجموعه پزشکی جم، حضور برجسته‌ترین متخصصان قلب ایران این فرصت را فراهم کرده تا نگرانی‌هایتان به جای تبدیل شدن به کابوس شبانه، به آرامشی مطمئن بدل شود. ما باور داریم که قلب شما شایسته بهترین مراقبت است.
منابع
Clinical relevance of arrhythmias during sleep
Sleep Apnea and Nocturnal Cardiac Arrhythmia
Clinical relevance of arrhythmias during sleep: guidance for clinicians
