رژیم ها غذاییسلامتی

اضافه وزن نوجوانان

اضافه وزن نوجوانان: بحرانی خاموش در سلامت نسل آینده

تصور کنید نوجوانی هستید که با اشتیاق به آینده‌ نگاه می‌کنید، اما اضافه وزن یا چاقی همچون سایه‌ای سنگین، شما را از لذت بردن از زندگی بازمی‌دارد. چاقی در نوجوانی دیگر تنها یک دغدغه زیبایی نیست؛ بلکه زنگ هشداری است که سلامت جسمی و روانی نسل آینده را تهدید می‌کند. از بیماری‌های قلبی گرفته تا کاهش اعتمادبه‌نفس و مشکلات اجتماعی، پیامدهای چاقی بیش از آن چیزی است که در ظاهر به چشم می‌آید. این معضل رو به رشد جهانی نه‌تنها به سبک زندگی مرتبط است، بلکه نتیجه تعامل پیچیده‌ای از ژنتیک، محیط و روان‌شناسی است. اما چاقی چگونه به یک بحران بدل شده؟ برای درک این موضوع، باید به ریشه آن بپردازیم تا بفهمیم چگونه می‌توان این چالش را مهار کرد.

معیارهای چاقی در نوجوانان چیست؟

یکی از رایج‌ترین ابزارها برای تشخیص چاقی، شاخص توده بدنی (BMI) است که با تقسیم وزن (بر حسب کیلوگرم) بر مجذور قد (بر حسب متر) محاسبه می‌شود. برای نوجوانان محدوده‌های BMI به سن و جنسیت وابسته است، زیرا بدن در این دوره به‌طور طبیعی در حال تغییر است. مراکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC) و سازمان بهداشت جهانی (WHO) نمودارهای استانداردی ارائه می‌دهند که بر اساس صدک‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. این صدک‌ها BMI یک فرد را با جمعیت مرجع از نوجوانان هم‌سن و هم‌جنس مقایسه می‌کنند. طبقه‌بندی BMI برای نوجوانان به شرح زیر است:

• کمبود وزن: صدک پایین‌تر از 5
• وزن نرمال: صدک 5 تا 85
• اضافه وزن: صدک 85 تا 95
• چاقی: صدک بالاتر از 95

باید توجه داشت که BMI تنها یکی از ابزارهای ارزیابی وضعیت بدنی است و در کنار آن، عوامل دیگری مانند الگوی رشد، تغذیه، سطح فعالیت بدنی و سابقه پزشکی نیز باید در نظر گرفته شوند.

علل عمده چاقی در نوجوانان

این پدیده معمولا نتیجه تعامل پیچیده عوامل مختلف است که روند زندگی و رشد طبیعی را مختل می‌کند. درک علل آن می‌تواند راه را برای پیشگیری و مداخلات موثرتر هموار کند. در این بخش، به بررسی دقیق‌تر هر یک از این علل می‌پردازیم.

1- تغذیه نامناسب

یکی از مهم‌ترین عوامل اضافه وزن در نوجوانان، الگوهای نادرست غذایی است. این موارد شامل:

• غذاهای پرکالری و فرآوری‌شده

فست‌فودها و غذاهای حاوی قند و چربی بالا، معمولا خوش‌طعم‌تر و ارزان‌تر از غذاهای سالم هستند. نوجوانان اغلب به دلیل دسترسی آسان به این مواد غذایی، به جای وعده‌های خانگی از این گزینه‌ها استفاده می‌کنند.

• نوشیدنی‌های صنعتی

نوشیدنی‌های گازدار و انرژی‌زا سرشار از قند هستند و کالری بالایی به بدن اضافه می‌کنند بدون اینکه احساس سیری ایجاد کنند.

• پرخوری احساسی

برخی نوجوانان در پاسخ به استرس، ناراحتی یا حتی خستگی، به خوردن بیش از حد روی می‌آورند.

2- کمبود فعالیت بدنی

کاهش سطح فعالیت بدنی در میان نوجوانان یکی از علل اصلی چاقی است. این عامل به علل زیر مربوط است:

• سبک زندگی کم‌تحرک

استفاده بیش از حد از دستگاه‌های دیجیتال مانند گوشی‌های هوشمند، کامپیوتر و تلویزیون، نوجوانان را به فعالیت‌های کم‌تحرک سوق می‌دهد.

• کاهش زمان بازی‌های فیزیکی

امروزه، نوجوانان به دلیل مشغله‌های درسی، تغییر امکانات و محیط زمان کمتری را به ورزش یا فعالیت‌های بدنی اختصاص می‌دهند.

• نقش مدارس

کاهش ساعات ورزش در برنامه درسی و فقدان امکانات مناسب ورزشی در مدارس، مزید بر علت شده است.

3- عوامل روان‌شناختی

احساسات و شرایط روانی نوجوانان نقش مهمی در افزایش وزن دارد.موارد زیر معمولا در بروز این شرایط نقش دارند:

• استرس و اضطراب

فشارهای مربوط به مدرسه، روابط دوستانه یا انتظارات خانوادگی می‌تواند نوجوانان را به سمت پرخوری یا کم‌تحرکی سوق دهد.

• افسردگی

اختلالات خلقی مانند افسردگی می‌تواند منجر به تغییر در اشتها و کاهش فعالیت بدنی شود.

• اختلالات خواب

خواب ناکافی یا بی‌کیفیت باعث اختلال در هورمون‌های تنظیم‌کننده گرسنگی (گرلین و لپتین) شده و میل به غذاهای پرکالری را افزایش می‌دهد .

4- عوامل ژنتیکی و خانوادگی

نقش ژنتیک و عادات خانوادگی در چاقی نوجوانان به گونه‌ای قاطع و غیرقابل انکار بر روند شکل‌گیری و افزایش وزن آنان تاثیر دارد. فرزندان والدین چاق به طور قابل توجهی در معرض خطر اضافه وزن قرار دارند. این موضوع تا حد زیادی به الگوهای غذایی ناپسند خانواده مربوط می‌شود. به‌عنوان مثال، مصرف مکرر فست‌فود و غذاهای سرخ‌شده می‌تواند منجر به ایجاد عادت‌های غذایی مشابه در نوجوانان شود و زمینه‌ساز افزایش وزن در آن‌ها گردد.

5- تاثیرات محیطی و اجتماعی

محیط و جامعه‌ای که نوجوان در آن رشد می‌کند، تاثیر عمیقی بر وزن و سبک زندگی او دارد. این تاثیرات می‌تواند از منابع مختلفی ناشی شود. در واقع، نوجوانان به‌عنوان بخش مهمی از جامعه، همواره تحت تاثیر الگوهای رفتاری و غذایی خانواده و اطرافیان خود قرار دارند و این موضوع می‌تواند به شکل‌گیری عادات سالم یا ناسالم در آنها انجامد. این عوامل شامل:

• تبلیغات مواد غذایی ناسالم

تبلیغات تلویزیونی و رسانه‌های اجتماعی محصولات ناسالم را جذاب‌تر نشان می‌دهند و نوجوانان را به مصرف آن‌ها ترغیب می‌کنند.

• دسترسی آسان به غذاهای ناسالم

وجود فروشگاه‌ها و رستوران‌های زنجیره‌ای در نزدیکی مدارس یا محله‌های مسکونی، انتخاب غذای سالم را برای نوجوانان دشوارتر می‌کند.

تلاش برای تغییر: راهکارهایی برای پیشگیری و کنترل چاقی نوجوانان

چاقی در نوجوانان، چالشی است که می‌توان آن را با اقداماتی موثر حل کرد. برای رسیدن به این هدف، نیاز به تغییرات هم‌زمان در سبک زندگی، الگوهای غذایی، فعالیت‌های بدنی و همچنین حمایت‌های روان‌شناختی داریم. در این بخش، روش‌های پیشگیری و مدیریت چاقی را به دقت بررسی خواهیم کرد.

1- ترویج تغذیه سالم

اولین گام در پیشگیری و درمان چاقی، بهبود عادات غذایی نوجوانان است:

• آموزش تغذیه سالم

نوجوانان و والدین باید درباره اهمیت مصرف متعادل گروه‌های غذایی مانند پروتئین، کربوهیدرات، چربی‌های سالم، میوه‌ها و سبزیجات آموزش ببینند. کاهش مصرف قندهای افزوده، غذاهای فرآوری‌شده و نوشیدنی‌های قندی از اولویت‌هاست.

• تهیه وعده‌های غذایی خانگی

غذاهای خانگی اغلب سالم‌تر و کم‌کالری‌تر از فست‌فودها هستند. والدین می‌توانند نوجوانان را در فرآیند تهیه غذا مشارکت دهند تا عادات سالم در آن‌ها تقویت شود.

• مصرف میان‌وعده‌های سالم

جایگزینی چیپس و شیرینی با میان‌وعده‌هایی مانند آجیل، میوه تازه، یا ماست کم‌چرب می‌تواند کالری اضافی را کاهش دهد.

2- افزایش فعالیت بدنی

تحرک بیشتر نقش کلیدی در کاهش وزن و حفظ سلامت دارد:

• ورزش‌های منظم

نوجوانان باید حداقل 60 دقیقه فعالیت بدنی متوسط تا شدید در روز داشته باشند. ورزش‌هایی مانند دویدن، شنا، فوتبال یا حتی پیاده‌روی می‌تواند موثر باشد.

• فعالیت‌های خانوادگی

فعالیت‌های بدنی خانوادگی، مانند کوهنوردی یا دوچرخه‌سواری، می‌تواند انگیزه نوجوانان را برای حرکت بیشتر افزایش دهد.

• کاهش زمان صفحه‌نمایش

محدود کردن زمان استفاده از تلویزیون، گوشی‌های هوشمند و کامپیوتر به ساعات حساب شده‌ای در روز، فرصت بیشتری برای فعالیت‌های فیزیکی فراهم می‌کند.

3- ارتقای سلامت روان

عوامل روان‌شناختی یکی از اصلی‌ترین دلایل پرخوری و کم‌تحرکی در نوجوانان هستند:

• مدیریت استرس

آموزش تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن یا فعالیت‌های هنری می‌تواند به کاهش استرس و پرخوری احساسی کمک کند.

• حمایت روان‌شناختی

مشاوره روان‌شناسی یا جلسات گروهی برای نوجوانانی که با استرس، اضطراب یا افسردگی روبه‌رو هستند، می‌تواند از رفتارهای ناسالم جلوگیری کند.

• تقویت اعتمادبه‌نفس

والدین و معلمان باید نوجوانان را تشویق کنند که توانایی‌ها و ویژگی‌های مثبت خود را بپذیرند و برای تغییر به جای انتقاد، حمایت شوند.

4- نقش والدین و جامعه

والدین با ارائه الگوهای صحیح رفتاری و تربیتی، نقش بسزایی در شکل‌گیری عادات غذایی و فعالیت‌های بدنی نوجوانان ایفا می‌کنند؛ و قادرند تاثیر مستقیمی بر رفتار و عادات نوجوانان بگذارند.

• ایجاد الگوهای سالم در خانواده

والدین می‌توانند با انتخاب غذاهای سالم و داشتن سبک زندگی فعال، الگویی مثبت برای نوجوانان باشند.

• آموزش در مدارس

مدارس می‌توانند با ارائه برنامه‌های آموزشی و ساعات ورزشی کافی، نقش موثری در ارتقای سلامت دانش‌آموزان ایفا کنند.

• بهبود محیط اجتماعی

ایجاد پارک‌ها، امکانات ورزشی و دسترسی آسان‌تر به غذاهای سالم می‌تواند رفتارهای مثبت را در جامعه ترویج دهد.

5- برنامه‌ریزی و مداومت

• اهداف واقع‌بینانه

تغییرات کوچک و تدریجی مانند حذف یک وعده نوشابه در روز یا اضافه کردن 15 دقیقه پیاده‌روی، اثرات پایدارتری دارد.

• پایش منظم

نظارت بر وزن، عادات غذایی و میزان فعالیت بدنی می‌تواند به نوجوان و خانواده کمک کند تا پیشرفت را ارزیابی کنند و انگیزه بگیرند.

• تشویق و پاداش

تشویق نوجوان برای رسیدن به اهداف کوچک و ارائه پاداش‌هایی مانند یک سفر کوتاه یا خرید وسایل ورزشی، می‌تواند انگیزه او را حفظ کند.

سخن آخر

اگر شما یا نوجوانی که می‌شناسید با چاقی دست‌وپنجه نرم می‌کنید، نگران نباشید؛ این مشکل نه تنها قابل‌حل است، بلکه با کمی پشتکار و تغییرات تدریجی می‌توان به نتایج چشمگیری دست یافت. به یاد داشته باشید که هر گام کوچک در مسیر تغییر، ارزشمند است و مهم‌تر از همه، شما در این مسیر تنها نیستید. تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و حمایت‌های روان‌شناختی، کلیدهایی برای باز کردن درهای یک زندگی سالم‌تر و شادتر هستند. تنها چیزی که نیاز دارید، صبر، تعهد و اعتماد به توانایی‌هایتان است. مجموعه  تخصصی جم با حضور برترین‌های تغذیه همراه امن عزیزان شما در این مسیر است.

منابع

Childhood and Adolescent Obesity: A Review

What causes obesity in children and adolescents?

Obesity in children and adolescents: epidemiology, causes, assessment, and management

درباره دکتر مهشید جمشیدی

دکتر مهشید جمشیدی، دارای بورد تخصصی درد و کنترل درد و دکترای تغذیه از کانادا، بنیانگذار کلینیک تغذیه و سبک زندگی دکتر جم هستند. ایشان با بیش از ده سال سابقه درمانگری در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی درد و تغذیه در کانادا، از دانش و تجربه بالایی در این زمینه برخوردار هستند. دکتر جمشیدی معتقدند که تغذیه نقش مهمی در بروز بیماری‌ها و عدم بهبودی افراد دارد. ایشان با بررسی دقیق بیماران و بیماری‌های انها، برنامه‌های غذایی سفارشی و موثری را برای آنها طراحی می‌کنند. این برنامه‌ها علاوه بر بهبود سلامت جسمی، به بهبود روحیه و کیفیت زندگی بیماران نیز کمک می‌کنند.