قلب و عروق

علت بالا رفتن ناگهانی ضربان قلب

علت بالا رفتن ناگهانی ضربان قلب

بالا رفتن ناگهانی ضربان قلب، که به آن تاکی‌کاردی نیز گفته می‌شود، می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. این وضعیت ممکن است از یک پاسخ طبیعی بدن به عوامل محیطی تا مشکلات جدی قلبی متفاوت باشد. در این مقاله، به بررسی علت‌های مختلف این پدیده، عوامل مؤثر بر آن، و روش‌های تشخیص و درمان می‌پردازم.

علت‌های فیزیولوژیکی

1. فعالیت بدنی و ورزش

فعالیت بدنی و ورزش تاثیر مستقیمی بر افزایش ضربان قلب دارند. این رابطه به دلیل نیازهای متابولیکی بدن و واکنش‌های فیزیولوژیکی است که در حین فعالیت بدنی رخ می‌دهد. این دلایل شامل موارد زیر هستند:

• افزایش نیاز به اکسیژن: در هنگام ورزش، عضلات بدن به اکسیژن بیشتری نیاز دارند تا بتوانند انرژی لازم برای انقباضات سریع‌تر و قوی‌تر را تأمین کنند. این نیاز افزایش‌یافته به اکسیژن باعث می‌شود که قلب با سرعت بیشتری خون را پمپاژ کند.
• تولید بیشتر دی‌اکسید کربن: افزایش فعالیت عضلات منجر به تولید بیشتر دی‌اکسید کربن و سایر مواد زائد متابولیکی می‌شود. سیستم عصبی مرکزی به این افزایش دی‌اکسید کربن پاسخ می‌دهد و ضربان قلب را برای دفع سریع‌تر این مواد افزایش می‌دهد.
• فعال‌سازی سیستم عصبی سمپاتیک: ورزش باعث فعال‌سازی سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود که نتیجه آن افزایش ترشح هورمون‌های استرس مانند آدرنالین است. آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق و افزایش فشار خون می‌شود تا جریان خون به عضلات بهینه شود.
• افزایش جریان خون به عضلات: قلب باید خون بیشتری را به عضلات فعال برساند. برای رسیدن به این هدف، ضربان قلب افزایش می‌یابد و حجم پمپاژ هر ضربان نیز ممکن است افزایش یابد.

2- استرس و اضطراب

مشکلات روانی بالخصوص استرس و اضطراب تاثیرات قابل‌توجهی بر ضربان قلب دارند. این تاثیرات عمدتا به دلیل فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک و ترشح هورمون‌های استرس است که باعث تغییرات فیزیولوژیکی متعددی در بدن می‌شود. در ادامه، به بررسی این رابطه و مکانیسم‌های مرتبط با آن می‌پردازم.

• سیستم عصبی سمپاتیک: استرس و اضطراب باعث فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک می‌شوند. این سیستم بخشی از سیستم عصبی خودمختار است که مسئول واکنش‌های “جنگ یا گریز” می‌باشد. در پاسخ به استرس، سیستم عصبی سمپاتیک ضربان قلب را افزایش می‌دهد تا بدن آماده مقابله با تهدیدات شود.
• ترشح هورمون‌های استرس: هورمون‌هایی مانند آدرنالین (اپی‌نفرین) و نورآدرنالین در پاسخ به استرس از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند. این هورمون‌ها باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق خونی و افزایش فشار خون می‌شوند که به افزایش جریان خون به عضلات و ارگان‌های حیاتی کمک می‌کند.
• افزایش نیاز به اکسیژن: این نیاز افزایش‌یافته باعث می‌شود که قلب با سرعت بیشتری خون را پمپاژ کند تا اکسیژن و مواد مغذی بیشتری به بافت‌ها برسد.

3- کافئین

کافئین یکی از شایع‌ترین مواد محرک مصرفی در جهان است که به طور گسترده‌ای در قهوه، چای، نوشابه‌های انرژی‌زا و برخی داروها یافت می‌شود. این ماده تاثیرات قابل‌توجهی بر سیستم قلبی-عروقی دارد، از جمله افزایش ضربان قلب. تاثیر کافئین بر ضربان قلب به صورت زیر است:

• تحریک سیستم عصبی مرکزی: کافئین با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین در مغز، باعث افزایش سطح نوروترنسمیترهایی مانند نورآدرنالین و دوپامین می‌شود. این عمل منجر به افزایش هوشیاری، تمرکز و انرژی می‌شود، اما همچنین می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب گردد.
• افزایش ترشح آدرنالین: آدرنالین یکی از هورمون‌های اصلی “جنگ یا گریز” است که باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق خونی و افزایش فشار خون می‌شود. این واکنش‌ها بدن را برای پاسخ سریع به موقعیت‌های استرس‌زا آماده می‌کنند.

4- نیکوتین

نیکوتین یکی از مواد محرک موجود در محصولات تنباکویی مانند سیگار، سیگار الکترونیکی و قلیان است. این ماده می‌تواند تاثیرات قابل‌توجهی افزایش ضربان قلب داشته باشد؛ که بدین صورت است:

• تحریک سیستم عصبی سمپاتیک: این سیستم بخشی از سیستم عصبی خودمختار است که مسئول پاسخ‌های “جنگ یا گریز” است. تحریک این سیستم منجر به ترشح هورمون‌های استرس مانند آدرنالین و نورآدرنالین می‌شود که باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق خونی و افزایش فشار خون می‌گردد.
• اثر مستقیم بر گیرنده‌های نیکوتینی: نیکوتین با اتصال به گیرنده‌های نیکوتینی در سیستم عصبی مرکزی و محیطی باعث آزادسازی نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین، نورآدرنالین و استیل‌کولین می‌شود. این مواد شیمیایی نقش مهمی در تنظیم فعالیت قلبی دارند و می‌توانند باعث افزایش ضربان قلب شوند.
• افزایش فعالیت هورمونی: نیکوتین باعث افزایش سطح هورمون‌هایی مانند کورتیزول و وازوپرسین می‌شود که هر دو بر ضربان قلب و فشار خون تاثیر دارند.

5- تغییرات هورمونی

این تغییرات می‌توانند به طور قابل‌توجهی بر ضربان قلب تاثیر بگذارند. هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم عملکرد بدن دارند و تغییرات در سطح آن‌ها می‌تواند منجر به تغییرات فیزیولوژیکی متعددی، از جمله افزایش ضربان قلب، شود. در ادامه به بررسی رابطه‌ی تغییرات هورمونی با بالا رفتن تپش قلب و مکانیسم‌های مرتبط با آن می‌پردازم.

• آدرنالین و نورآدرنالین: این هورمون‌ها که توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شوند، در پاسخ به استرس و اضطراب آزاد می‌شوند. آدرنالین و نورآدرنالین باعث افزایش ضربان قلب، انقباض عروق خونی و افزایش فشار خون می‌شوند که به بدن کمک می‌کنند تا در مواقع استرس یا تهدید، سریع‌تر واکنش نشان دهد.
• تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3): این هورمون‌ها توسط غده تیروئید تولید می‌شوند و نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارند. افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند منجر به تپش قلب سریع‌تر و نامنظم، افزایش فشار خون و تعریق شود. هایپرتیروئیدیسم (افزایش عملکرد غده تیروئید) می‌تواند به افزایش ضربان قلب و سایر مشکلات قلبی-عروقی منجر شود.
• کورتیزول: کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شود و نقش مهمی در پاسخ به استرس و تنظیم متابولیسم دارد. افزایش سطح کورتیزول، به ویژه در شرایط استرس مزمن، می‌تواند منجر به افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون و سایر مشکلات قلبی شود.
• هورمون‌های جنسی (استروژن و پروژسترون): این هورمون‌ها می‌توانند در برخی مواقع، به ویژه در دوران قاعدگی، بارداری یا یائسگی، بر ضربان قلب تاثیر بگذارند. تغییرات سطح استروژن و پروژسترون می‌تواند منجر به تپش قلب، احساس گرما (هُت‌فلَش)، و تغییرات در فشار خون شود.

علت‌های پاتولوژیکی

1- بیماری‌های قلبی

بیماری و مشکلات قلبی به طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث افزایش ضربان قلب یا تپش قلب می‌شوند. به طور مثال:

• بیماری عروق کرونر (CAD): به تنگی یا انسداد عروق خونی که خون‌رسانی به عضله قلب را انجام می‌دهند، گفته می‌شود. این تنگی یا انسداد می‌تواند باعث کاهش جریان خون به قلب و ایجاد درد قفسه سینه (آنژین) شود. در پاسخ به این وضعیت، قلب ممکن است با تپش سریع‌تر تلاش کند تا خون کافی به بافت‌ها برساند.
• نارسایی قلبی: به عدم توانایی قلب در پمپاژ خون کافی به ارگان‌ها و بافت‌های بدن گفته می‌شود. در این حالت، سیستم عصبی سمپاتیک فعال می‌شود تا ضربان قلب را افزایش دهد و کارآیی پمپاژ قلب را بهبود بخشد. این تلاش برای جبران ناکارآمدی قلب می‌تواند منجر به تپش قلب شود.
• آریتمی‌ها: اختلالات ریتم قلبی هستند که می‌توانند باعث تپش قلب سریع، کند، یا نامنظم شوند. انواع مختلفی از آریتمی‌ها وجود دارند، از جمله فیبریلاسیون دهلیزی، تاکی‌کاردی فوق بطنی، و تاکی‌کاردی بطنی که همگی می‌توانند منجر به تپش قلب شوند.
• کاردیومیوپاتی: به بیماری‌های عضله قلب گفته می‌شود که می‌توانند منجر به ضعف یا سختی عضله قلب شوند. این وضعیت می‌تواند باعث نارسایی قلبی و آریتمی‌ها شود که هر دو می‌توانند منجر به تپش قلب شوند.
• بیماری دریچه‌ای قلب: اختلالات دریچه‌های قلب مانند تنگی یا نارسایی دریچه‌ها می‌توانند باعث تغییرات در جریان خون و افزایش بار قلب شوند. این وضعیت ممکن است به افزایش ضربان قلب به عنوان یک مکانیزم جبرانی منجر شود.

 2- پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم

به وضعیتی گفته می‌شود که در آن غده‌ی تیروئید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4) تولید می‌کند. این هورمون‌ها نقش مهمی در تنظیم متابولیسم بدن دارند و بر عملکرد قلب و سیستم‌های دیگر بدن تاثیر می‌گذارند. بدین صورت که:

• افزایش متابولیسم: هورمون‌های تیروئیدی باعث افزایش متابولیسم بدن می‌شوند که منجر به افزایش نیاز به اکسیژن و مواد مغذی می‌گردد. قلب برای تامین این نیاز بیشتر، مجبور به کار بیشتر و سریع‌تر می‌شود.
• تحریک مستقیم قلب: هورمون‌های تیروئیدی می‌توانند گیرنده‌های بتا آدرنرژیک در قلب را تحریک کنند، که این امر منجر به افزایش تعداد ضربان قلب و قدرت انقباضات قلبی می‌شود.
• تغییرات در هدایت الکتریکی قلب: پرکاری تیروئید ممکن است باعث تغییراتی در سیستم هدایت الکتریکی قلب شود که می‌تواند منجر به آریتمی‌ها و افزایش تپش قلب گردد.

3- عفونت‌ها و تب

انواع عفونت‌ها و تب می‌توانند سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و باعث افزایش ضربان قلب شوند. این ارتباط به دلایل مختلفی رخ می‌دهد:

• افزایش متابولیسم بدن: تب یک پاسخ طبیعی بدن به عفونت است که به دنبال آن متابولیسم پایه بدن افزایش می‌یابد. برای مقابله با عفونت و تولید گرما، بدن نیاز به انرژی بیشتری دارد. این نیاز به انرژی بیشتر باعث افزایش ضربان قلب می‌شود تا خون بیشتری به بافت‌ها برسد و اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز را تامین کند.
• افزایش دمای بدن: با افزایش دمای بدن در هنگام تب، قلب مجبور است سریع‌تر کار کند تا حرارت اضافی تولید شده را از بدن خارج کند. برای هر درجه افزایش دما، ضربان قلب می‌تواند به طور متوسط 10 تا 15 ضربه در دقیقه افزایش یابد.
• فعالیت سیستم ایمنی: زمانی که بدن با یک عفونت مبارزه می‌کند، سیستم ایمنی فعال می‌شود و موادی مانند سیتوکین‌ها را ترشح می‌کند که می‌توانند بر عملکرد قلب تأثیر بگذارند. این مواد ممکن است به تحریک بیشتر سیستم عصبی سمپاتیک منجر شوند که ضربان قلب را افزایش می‌دهد.
• کاهش حجم مایعات بدن: در هنگام تب و عفونت، ممکن است بدن دچار از دست دادن مایعات (از طریق تعریق یا تب) شود که می‌تواند منجر به کاهش حجم خون گردد. در نتیجه، قلب باید سریع‌تر بتپد تا جریان خون کافی را به اندام‌ها برساند.
• عوامل التهابی: در طی عفونت‌ها، التهاب سیستمیک می‌تواند به طور مستقیم بر قلب و عروق تأثیر بگذارد و منجر به افزایش ضربان قلب شود. این وضعیت، به خصوص در عفونت‌های شدید مانند سپسیس (عفونت خون)، ممکن است به طور ناگهانی و چشمگیری ضربان قلب را افزایش دهد.

4- کم‌خونی یا آنمی

این موضوع زمانی رخ می‌دهد که تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین در خون کاهش می‌یابد. هموگلوبین پروتئینی در گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را از ریه‌ها به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کند. وقتی فردی دچار کم‌خونی است، توانایی خون برای حمل اکسیژن کاهش می‌یابد که می‌تواند منجر به بروز علائم مختلفی از جمله افزایش ضربان قلب شود. این دلایل عبارتند از:

• کمبود اکسیژن در بافت‌ها: وقتی میزان اکسیژن در خون کاهش می‌یابد، بدن سعی می‌کند با افزایش جریان خون به بافت‌ها، این کمبود را جبران کند. یکی از راه‌هایی که بدن این کار را انجام می‌دهد، افزایش ضربان قلب است. قلب سریع‌تر می‌تپد تا اکسیژن بیشتری به بافت‌های بدن برسد.
• جبران کمبود اکسیژن: در کم‌خونی، قلب باید بیشتر کار کند تا همان مقدار اکسیژن را به بافت‌ها برساند. این تلاش اضافی منجر به افزایش ضربان قلب می‌شود، زیرا قلب باید خون بیشتری را در مدت زمان کوتاه‌تری پمپاژ کند.
• فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک: کمبود اکسیژن در بافت‌ها باعث تحریک سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود که یکی از وظایف آن افزایش ضربان قلب و فشار خون برای جبران کمبود اکسیژن است.
• افزایش حجم خون پمپاژ شده در هر ضربان: در شرایط کم‌خونی شدید، قلب سعی می‌کند با افزایش حجم خون پمپاژ شده در هر ضربان (افزایش برون‌ده قلبی) کمبود اکسیژن را جبران کند. این وضعیت می‌تواند باعث افزایش بار قلب و در نتیجه افزایش ضربان قلب شود.

سخن آخر

بالا رفتن ناگهانی ضربان قلب می‌تواند نشانه‌ای از یک پاسخ طبیعی بدن یا یک مشکل جدی قلبی باشد. تشخیص دقیق و درمان مناسب می‌تواند به کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. در صورت تجربه علائم شدید یا مکرر، مشاوره با یک متخصص قلب و عروق ضروری است. امکان ارتباط و مشاوره با متخصصین قلب و عروق در کلینیک تخصصی دکتر جم فراهم است. با همراهی برترین پزشکان و جراحان قلب و عروق، همراه سلامتی شما هستیم.

منابع

Heart beating fast for no reason: Causes and treatments

Tachycardia: Causes, Symptoms, and Treatment

Tachycardia: Symptoms and causes

درباره دکتر مهشید جمشیدی

دکتر مهشید جمشیدی، دارای بورد تخصصی درد و کنترل درد و دکترای تغذیه از کانادا، بنیانگذار کلینیک تغذیه و سبک زندگی دکتر جم هستند. ایشان با بیش از ده سال سابقه درمانگری در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی درد و تغذیه در کانادا، از دانش و تجربه بالایی در این زمینه برخوردار هستند. دکتر جمشیدی معتقدند که تغذیه نقش مهمی در بروز بیماری‌ها و عدم بهبودی افراد دارد. ایشان با بررسی دقیق بیماران و بیماری‌های انها، برنامه‌های غذایی سفارشی و موثری را برای آنها طراحی می‌کنند. این برنامه‌ها علاوه بر بهبود سلامت جسمی، به بهبود روحیه و کیفیت زندگی بیماران نیز کمک می‌کنند.