خیلی از ما، با اینکه سال‌هاست پریود را تجربه می‌کنیم، هنوز موقع صحبت درباره‌اش مکث می‌کنیم، کلمات‌مان را قورت می‌دهیم، یا با لبخند معذب از کنارش می‌گذریم. گاهی هم فکر می‌کنیم همه چیز را درباره‌اش می‌دانیم، چون بالاخره هر ماه می‌آید و می‌رود، اما واقعیت این است که اطلاعات درست درباره قاعدگی، هنوز آن‌طور که باید و شاید، در دسترس و در جریان نیست. سکوت و شرم، دو همراه همیشگی قاعدگی در فرهنگ ما بوده‌اند. حتی گاهی اوقات، کم‌دانستن درباره چیزی که تا این اندازه به بدن و سلامت ما مرتبط است، با نوعی عادی بودن اشتباه گرفته شده است. در این مقاله قرار نیست فقط یک سری نکات خشک و علمی ردیف کنم. اینجا فرصتی‌ست برای حرف زدن درباره چیزی که طبیعی‌ست، اما گاهی غیرطبیعی تجربه‌اش می‌کنیم. چیزی که خصوصی‌ست، اما نه شرم‌آور. چیزی که شخصی‌ست، اما همگانی. چه سال‌هاست پریود را می‌شناسی، چه هنوز در مسیر شناختنش هستی، با این نوشته می‌خواهم چراغی روشن کنم؛ برای درک بهتر، مراقبت موثرتر و راحتی بیشتر.
فهرست مطالب
چرخه قاعدگی به زبانی ساده
خیلی وقت‌ها ما می‌دانیم پریود می‌شویم اما دقیق نمی‌دانیم «چرا؟»، یا اینکه بدن‌مان دقیقا در چه مراحلی قرار می‌گیرد. وقتی در مطب از دختران نوجوان یا حتی زنان بزرگسال درباره چرخه قاعدگی‌شان می‌پرسم، بیشترشان می‌گویند: «خانم دکتر، ما فقط می‌دونیم که هر ماه یه چند روزی خون‌ریزی داریم، همین! خب، بیا این بار ماجرا را کمی با حوصله و دقت بیشتری باز کنیم. چون شناختن بدن، اولین قدم به سمت مراقبت بهتر از آن است. چرخه قاعدگی یعنی چه؟ چرخه قاعدگی، یک فرآیند بی‌نظیر هورمونی در بدن زن است که به طور میانگین هر ۲۸ روز یک‌بار (البته بین ۲۱ تا ۳۵ روز هم طبیعی‌ست) اتفاق می‌افتد. این چرخه از روز اول خون‌ریزی قاعدگی شروع میشود و تا روز قبل از شروع خون‌ریزی بعدی ادامه دارد. این چرخه شامل چند مرحله است؟
1- فاز قاعدگی (روز ۱ تا ۵)
از همین روز شروع می‌کنیم. وقتی که رحم، لایه داخلی‌اش (آندومتر) را که در ماه گذشته آماده نگه‌داری از یک بارداری احتمالی شده بود، دفع می‌کند. نتیجه‌اش همان چیزی‌ست که ما «پریود» می‌نامیم: خون‌ریزی از واژن. ممکن است در این روزها درد زیر شکم، بی‌حالی، حساسیت سینه‌ها یا حتی نوسانات خلقی داشته باشی. همه این‌ها نتیجه طبیعی تغییرات هورمونی‌ست.
2- فاز فولیکولار (روز ۱ تا حدود ۱۳)
در همین زمان که خون‌ریزی در جریان است یا به پایان نزدیک میشود، تخمدان‌ها شروع به آماده‌سازی تخمک جدیدی می‌کنند. فولیکول‌ها (کیسه‌های کوچکی حاوی تخمک) رشد می‌کنند و یکی از آن‌ها به تدریج غالب میشود.
3- تخمک‌گذاری (حدود روز ۱۴)
تقریبا در میانه چرخه، فولیکول غالب می‌ترکد و تخمک را آزاد می‌کند. این مرحله همان زمانی‌ست که احتمال بارداری در صورت نزدیکی بدون محافظت بسیار بالاست. بعضی از زنان در این روز کمی درد در یک طرف پایین شکم حس می‌کنند (که به آن mittelschmerz هم می‌گوییم).
4- فاز لوتئال (روز ۱۵ تا ۲۸)
بعد از آزاد شدن تخمک، بدن شروع به ترشح هورمون پروژسترون می‌کند تا رحم را برای یک بارداری احتمالی آماده نگه دارد. اگر بارداری رخ ندهد، سطح پروژسترون کاهش پیدا می‌کند و در نهایت دوباره وارد فاز قاعدگی می‌شویم.
بهداشت در دوران پریود
قاعدگی چون با خون‌ریزی همراه است، نیاز به مراقبت‌های بهداشتی ویژه دارد. این مراقبت‌ها هم برای سلامت جسم ضروری‌اند و هم به آرامش روان کمک می‌کنند.
1- چند وقت یک‌بار باید نوار بهداشتی را عوض کنیم؟
نوار بهداشتی، تامپون یا کاپ قاعدگی مثل مسواک نیست که فقط صبح و شب استفاده شود. بسته به شدت خون‌ریزی، بهتر است نوار بهداشتی هر ۴ تا ۶ ساعت یک‌بار عوض شود. اگر تعویض دیر انجام شود، خطر عفونت و بوی نامطبوع بالا می‌رود.
2- چه نوع محصولی برای من مناسب‌تر است؟
- نوار بهداشتی: رایج‌ترین گزینه در ایران. در دو نوع بال‌دار و ساده، ضخیم و نازک. مناسب برای نوجوانان و کسانی که با ورود جسم خارجی به واژن راحت نیستند.
- تامپون: در داخل واژن قرار می‌گیرد و برای ورزش‌کاران یا هنگام شنا گزینه بهتری است. اما اگر به درستی استفاده نشود، می‌تواند خطر سندروم شوک سمی داشته باشد.
- کاپ قاعدگی: گزینه‌ای پایدارتر و اقتصادی‌تر. اما نیاز به آموزش اولیه و تجربه دارد.
3- لباس زیر: پارچه مناسب و دفعات تعویض
از شورت‌های نخی استفاده کنید و حداقل روزی یک‌بار آن را عوض کنید. اگر خون روی لباس زیر ریخت، آن را سریع با آب سرد بشویید؛ آب گرم می‌تواند لکه را تثبیت کند.
درد و دل با درد پریودی؛ چطور راحت‌تر زندگی کنیم وقتی بدن‌مان می‌جنگد؟
هیچ‌کس از درد خوشش نمی‌آید، اما بعضی دردها را انگار باید تحمل کنیم؛ چون جزئی از بدن‌مان شده‌اند. درد دوران قاعدگی هم یکی از آن‌هاست. بعضی‌ها هر ماه روزهای قاعدگی را فقط با چند پد تعویضی و کمی بی‌حوصلگی می‌گذرانند، بعضی دیگر اما مجبورند سرکار نروند، از کلاس مرخص بگیرند یا حتی تا چند ساعت در تخت بخزند و دندان روی جگر بگذارند. اما این درد از کجا می‌آید؟ آیا باید واقعا آن را تحمل کرد یا راهی برای آرام‌تر کردنش وجود دارد؟
1- منشا درد چیست؟
درد پریودی، اغلب به خاطر انقباضات رحم است. در این دوره، بدن ماده‌ای به نام پروستاگلاندین ترشح می‌کند که باعث منقبض شدن دیواره رحم برای دفع خون و بافت آندومتر میشود. هرچه سطح پروستاگلاندین بالاتر باشد، انقباض‌ها شدیدتر و دردناک‌تر خواهند بود. این درد می‌تواند در ناحیه پایین شکم، کمر یا حتی ران‌ها حس شود و ممکن است با علائم دیگری مثل تهوع، سردرد، سرگیجه یا ضعف عمومی همراه باشد.
2- چطور درد را تسکین دهیم؟
- داروهای مسکن ساده
مسکن‌هایی مثل ایبوپروفن یا مفنامیک اسید می‌توانند تا حد زیادی درد را کم کنند، به‌ویژه اگر پیش از شروع درد یا در اولین ساعت‌های آن مصرف شوند. بهتر است با پزشک درباره دوز مناسب برای بدن خودتان مشورت کنید.
- گرما
قرار دادن کیسه آب گرم روی شکم یا کمر مثل نوازشی است برای عضلات منقبض‌شده. یک روش ساده، بی‌خطر و آرام‌بخش.
- ورزش سبک
شاید تعجب‌آور باشد، ولی فعالیت فیزیکی ملایم مثل پیاده‌روی یا حرکات کششی یوگا، باعث ترشح اندورفین (هورمون حال خوب) میشود و می‌تواند درد را کمتر کند.
- دمنوش‌های گیاهی
زنجبیل، بابونه، رازیانه و دارچین از جمله گیاهانی هستند که در مطالعات مختلف اثر ضد درد خفیفی در دوران قاعدگی نشان داده‌اند. البته اگر داروی خاصی مصرف می‌کنید یا بیماری زمینه‌ای دارید، قبل از استفاده مداوم با پزشک مشورت کنید.
- خواب کافی و تغذیه مناسب
بدن خسته، درد را بیشتر حس می‌کند. اگر روزهای پریود را با کم‌خوابی، قند و کافئین زیاد یا غذای چرب و سنگین بگذرانید، احتمالا علائم‌تان شدیدتر خواهد بود.
2- کی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر درد قاعدگی شما:
- بعد از چند سال ناگهان بدتر شده؛
- با داروهای معمولی تسکین پیدا نمی‌کند؛
- باعث بی‌هوشی، تهوع شدید یا قطع فعالیت‌های روزانه‌تان میشود؛
احتمال دارد مشکلی مانند اندومتریوز، فیبروم رحم یا کیست تخمدان در میان باشد. در چنین حالتی، لازم است بررسی تخصصی انجام شود. درد پریود طبیعی است، اما زجرکش شدن نه. اگر بدن‌تان فریاد می‌زند، حتما به صدایش گوش دهید.
هشدارهایی که نباید از کنارشان رد شویم
بدن ما همیشه با ما حرف می‌زند، فقط زبانش متفاوت است. یکی از شکل‌های این گفتگو، تغییراتی در الگوی پریود است که شاید در نگاه اول به نظر نگران‌کننده نیاید، اما می‌تواند نشانه‌ای از چیزی جدی‌تر باشد.
1- خون‌ریزی خیلی زیاد یا خیلی کم
اگر مجبور می‌شوید هر یک تا دو ساعت نوار بهداشتی‌تان را عوض کنید، یا خون‌ریزی‌تان بیشتر از هفت روز طول می‌کشد، ممکن است به چیزی مثل فیبروم، پولیپ یا اختلالات هورمونی مربوط باشد. از آن طرف، اگر ناگهان خون‌ریزی‌تان خیلی کم شود یا چندین ماه بدون علت مشخص قاعده نشوید، این هم نیاز به بررسی دارد. برخی اختلالات تیروئیدی یا سندرم تخمدان پلی‌کیستیک می‌توانند عامل این تغییرات باشند.
2- لکه‌بینی‌های مکرر بین دو پریود
لکه‌بینی گاه‌به‌گاه شاید بی‌اهمیت باشد، اما اگر مرتب تکرار شود، می‌تواند نشانه مشکلات هورمونی، عفونت یا حتی در مواردی اخطار پیش‌سرطانی دهانه رحم باشد؛ مخصوصا اگر رابطه جنسی دردناک یا خون‌آلود هم دارید، حتما نیاز به بررسی دقیق‌تر وجود دارد.
3- بوی غیرعادی یا تغییر رنگ ترشحات
قاعدگی معمولا بوی خاصی دارد، اما اگر بوی خون‌ریزی تند، زننده یا متفاوت از قبل باشد، یا ترشحات قهوه‌ای، سبز، خاکستری یا کف‌آلود مشاهده کنید، احتمال عفونت‌های واژینال یا دهانه رحم مطرح است.
4- تب، سرگیجه، ضعف شدید
این‌ها از آن علائمی هستند که اگر در روزهای قاعدگی ظاهر شوند، باید خیلی جدی گرفته شوند. سندروم شوک سمی (به‌خصوص در استفاده از تامپون)، عفونت‌های شدید یا حتی کم‌خونی می‌توانند علت باشند.
روان و قاعدگی؛ وقتی هورمون‌ها فرمان خلق‌وخو را به‌دست می‌گیرند
همه چیز فقط درباره رحم و تخمدان نیست. در روزهای قبل و حین قاعدگی، انگار جهان اطراف‌مان هم کمی کدرتر میشود. ممکن است بی‌حوصله باشیم، زودرنج، گریان، یا عصبی. بعد ناگهان، بدون اینکه اتفاق خاصی افتاده باشد، همه چیز به حالت عادی برمی‌گردد. اگر چنین تجربیاتی برایتان آشناست، به احتمال زیاد با چیزی به نام سندروم پیش از قاعدگی (PMS) روبه‌رو هستید. و خبر خوب اینکه، قابل کنترل است.
سندروم پیش از قاعدگی یعنی چه؟
PMS مجموعه‌ای از علائم روانی، رفتاری و جسمی است که در روزهای پایانی چرخه قاعدگی (معمولا ۵ تا ۱۰ روز قبل از شروع خون‌ریزی) ظاهر میشود و با شروع پریود، برطرف یا کم‌رنگ میشود. علائم شایع آن:
- نوسانات خلقی
- درد سینه، سردرد، نفخ
- احساس خستگی یا بی‌حوصلگی
- عصبانیت یا حساسیت غیرمعمول
- تمایل شدید به خوردن شیرینی یا غذاهای خاص
در برخی افراد، این علائم آن‌قدر شدید می‌شوند که کیفیت زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این حالت، ممکن است پای اختلال دیس‌فوریک پیش از قاعدگی (PMDD) در میان باشد که شکل شدیدتر PMS است.
چطور با تغییرات روانی این دوره کنار بیاییم؟
- خودآگاهی
وقتی بدانیم این احساسات زودگذر بخشی از یک فرآیند هورمونی هستند، کمتر خودمان را بابت‌شان سرزنش می‌کنیم. تقویم قاعدگی یا اپلیکیشن‌های مرتبط می‌توانند در پیگیری زمان‌بندی علائم کمک کنند.
- تغذیه مناسب
کاهش مصرف نمک، کافئین و شکر و افزایش دریافت ویتامین B6، کلسیم و منیزیم می‌تواند تاثیر محسوسی بر خلق‌وخو داشته باشد.
- فعالیت بدنی
ورزش منظم، به‌ویژه پیاده‌روی یا یوگا، نه‌تنها به کاهش درد جسمی، که به بهبود روحیه هم کمک می‌کند.
- خواب کافی و مدیریت استرس
بی‌خوابی، اضطراب و خستگی روحی، همه می‌توانند PMS را تشدید کنند. تکنیک‌هایی مثل تنفس عمیق، مراقبه، یا حتی صحبت‌کردن با یک دوست یا مشاور می‌تواند بسیار موثر باشد.
قاعدگی در فرهنگ ما؛ وقتی سکوت، بیشتر از درد آزار می‌دهد
در بسیاری از خانه‌ها، واژه «پریود» هنوز با صدای آرام و پشت درهای بسته گفته میشود. در جمعی، اگر دختری دستش را روی شکمش بگذارد و بگوید «حالم خوب نیست»، خیلی‌ها حدس می‌زنند که پریود شده، اما هیچ‌کس چیزی نمی‌گوید. در مهمانی‌ها، اگر نخواهی غذا بخوری، یا ورزش نکنی، یا حال خوشی نداشته باشی، باید هزار و یک دلیل بیاوری، فقط نه همان دلیلی که واقعی‌ست. قاعدگی، با همه طبیعی‌بودنش، سال‌هاست در تاریکی نگه داشته شده؛ با رمز و راز، با خجالت، با خرافه. اما وقتش رسیده که این پرده‌های نادیده گرفتن کنار بروند. چون هیچ‌چیز محترمانه‌ای در پنهان کردن رنج‌های زنانه نیست، اگر فقط از سر شرم یا سکوت باشد. خرافه‌ایی که هنوز هم گاهی می‌شنویم: «در دوران قاعدگی نباید در جمع یا مراسمات خاصی باشی، چون روحیه بقیه و کرامت مراسم را خراب می‌کنی!» این تفکر، ریشه در باورهایی دارد که زن را در دوران قاعدگی ناپایدار، خشمگین یا آشفته تصویر می‌کنند. در حالی که هر زن، در هر زمانی از چرخه بدنش، همچنان یک انسان کامل، شایسته احترام و حضور است. حرف‌زدن درباره پریود با زبان ساده و بی‌شرم، اولین قدم است. اگر مادری، با دخترش صادق و راحت درباره قاعدگی صحبت کند، یا پدری بدون خجالت پد بهداشتی بخرد، یا معلمی در کلاس درباره بدن صحبت کند بدون طفره‌رفتن، ما کم‌کم از آن فضای سنگین و پنهان بیرون می‌آییم. عادت، یک شبه تغییر نمی‌کند. اما هر بار که یکی از ما، درباره قاعدگی درست و روشن صحبت می‌کند، دیواری کوچک از آن سکوت فرو می‌ریزد.
سخن آخر
بدن ما نه عجیب است، نه ناپاک. بدن ما، زندگی‌ست. در تمام سال‌هایی که طبابت کرده‌ام، همیشه برایم عجیب بوده که چرا درباره پریودی این‌همه ندانستن، خجالت یا سوءتفاهم وجود دارد، در حالی که این پدیده بخشی از ریتم زندگی میلیون‌ها زن در سراسر دنیاست. بدن زن، پیچیده است. مثل یک ارکستر دقیق و هماهنگ. هورمون‌ها، تخمدان‌ها، رحم، پوست، روان، همه در گفت‌وگویی بی‌وقفه‌اند. و قاعدگی یکی از صادق‌ترین زبان‌های این بدن است. ما نباید از دانستن درباره بدن‌مان بترسیم. نباید از سوال‌کردن، آگاه‌شدن، حتی گاهی نگران‌شدن خجالت بکشیم. چون کسی که بدنش را می‌شناسد، قوی‌تر، راضی‌تر، و آرام‌تر زندگی می‌کند. امیدوارم اگر تا اینجا با من همراه بوده‌ای، حالا با نگاهی تازه‌تر به قاعدگی نگاه کنی؛ نه فقط به‌عنوان یک اتفاق ماهانه، بلکه به‌عنوان بخشی از زیستن زنانه، پررنگ، واقعی، با تمام دردها، تغییرات، نیازها و زیبایی‌هایش. اگر دخترت، خواهرت، همکارت یا دوستت در حال گذر از روزهای قاعدگی‌ست، برایش فضا و احترام قائل شو. و اگر خودت در دل این روزها هستی، یادت باشد: این حال موقتی‌ست، اما تو در تمامش، همانی هستی که باید باشی، کامل، شایسته و قدرتمند.
منابع
